.

Öne Çıkan Yayın

Boya Fırçaları Çeşitleri ve Kullanımları

Bu konumuzda  fırça çeşitleri ve kullanımlarına yönelik küçük örnekler verdik.  Fırçaların kullanım şekillerini görmek için video...

Cuma, Temmuz 13, 2012

Çanak Çömlek ve Küpçülük


Çanak Çömlek ve Küpçülük




   Kilin suyla karıştırılmasıyla oluşan çamurdan yapılan süs ve kullanım eşyasının, yüksek ısılı fırınlarda sertleştirilmesiyle çanak çömlek elde edilir.

İlk çanak çömlekler elle biçimlendirilirdi. Çamur avuç içinde yılan gibi upuzun yuvarla­nır; halkalar oluşturacak biçimde dolana do­lana üst üste konarak kaplar yapılırdı. Islak çamurun üstüne parmak basılarak, daha son­raları ip ve hasır bastırarak süslemeler yapılır­dı. En çok rastlanan bezemelerden biri de kazıma ve kabartmaydı. Renklendirme ise değişik renklerdeki çamurlarla yapılıyordu. Önceleri kuruması için güneşe bırakılan çöm­lekler, daha sonra ilkel fırınlarda pişirilmeye başlandı. Yüksek ısıda pişirmek çömleklerin sert ve suya dayanıklı olmasını sağlıyordu.
Çanak çömlek yapımındaki ilk önemli ge­lişmelerden biri çömlekçi çarkıdır. Çömlekçi çarkının ilk kez ne zaman kullanıldığı bilin­memektedir. Yapılan eşyanın biçimlendirilmesinde çok önemli bir araç olan çark daire biçimli yatay bir tabla ile bunun merke­zinden geçirilen bir milden oluşur.
Önceleri elle çevrilen çark zamanla, milin alt ucuna yerleştirilen ikinci bir tabla aracılığıyla ayakla döndürülmeye başlandı. Böylece her iki elini kullanabilen çömlekçi daha güzel biçimli eşya yapmaya başladı. Günümüzde elektrikle çalışan çarklar kullanılmaktadır. Çark üzerin­de biçimlendirilen çanak çömlek kurumaya bırakılır. İlkel yöntemde pişirme işlemi ateşe tutularak yapılırken, zamanla tuğla ocağı olarak bilinen fırınlar kullanılmaya başlandı. Günümüzde kullanılan fırınlar gaz ve elek­trikle çalışmaktadır. Eskiçağlarda çanak çöm­lek fırınlansa da, gözenekleri yok olmadığın­dan içindeki sıvıyı uzun süre tutamıyor ve sızdırıyordu. Zamanla sırlama tekniği gelişti­rildi. Sırlama, çanak çömleğin ince bir cam katmanıyla kaplanmasıdır. Sırlama işleminde ilk kullanılan maddelerden biri kurşun sülfür­dür. İçine renk katılan sır çömleğin daha çekici olmasını da sağlar.

Çanak Çömlekçiliğin Gelişimi
Bilinen en eski çanak çömlekler, Anadolu'da Çatalhöyük'te bulunmuştur.  Eski Yunanlılardan gü­nümüze kalan çanak çömleklerin üzerindeki süslemeler çok güzeldir. Eski Yunanlılar ça­nak çömleklerini sır yerine özel bir çamur alaşımı ile kaplarlardı. Çanak çömlek çamu­runda bulunan demir oksidin harlı ateşte kırmızıya, isli ateşte ise siyaha dönüşme özelliğinden yararlanan Yunanlılar, vazoları­nı bu renklerle süslemişlerdir.
Eskiçağlarda Mezopotamya, Suriye ve İran'da yaşayanlar çanak çömlek yapımında oldukça ileriydiler. Sözgelimi, sırın kalay oksit ile karıştırıldığında beyaza dönüşerek saydamlığını yitirdiği; buna karşılık bakır ya da gümüşle karıştırılarak ısıtıldığında metal görünümü kazandığım biliyorlardı. İspanyol çömlekleri gemilerle İtalya'ya götü­rüldü. Çömleklerin Mayorka Adası'ndan ge­tirildiğini sanan İtalyan tüccarlar bunlara majolika (ya da maiolika) adını verdiler. 18. yüz­yılda Faenza'da yapılan kalay sırlı sera­mikler bütün dünyada ün saldı. Fransızlar bu seramiklere fayans (faience) adını verdiler. En ünlü seramik çeşitlerinden bir başkası da Hollanda'da yapılan Delft seramiğidir. Bu seramikler 1700'lerde İngiltere'ye götürüldü.
Çanak çömlek yapımında Avrupalılardan çok daha önde olan Çinliler, ısıtıldığında beyaza dönüşen bir çamur kullanıyorlardı. Bu özel çamur kaolin ya da Çin çamuru adıyla tanındı. Çinlilerin bulduğu, petuntse ya da feldispat adıyla bilinen bir başka çamur türü, düşük ısıda fırınlandığında, saydamlaşarak camsı bir görünüm alıyordu. Kaolin ve pe­tuntse ile yapılan çanak çömleğe porselen adı verildi. Çin porselenleri, yapıldıkları dönem­de ülkeyi yöneten hanedanın adıyla anılırdı. Bunlardan en ünlüleri Tang, Sung ve Ming porselenleridir.
Avrupa'ya ulaşan Çin porselenleri büyük hay­ranlıkla karşılandı. Avrupalı çanak çömlek ya­pımcıları Çin porselenini taklit etmeyi de­nediler. 1675'te Fransız çanak çömlek yapım­cıları bildikleri tek saydam malzeme olan cama kalay oksit katarak porselene benzeyen ama yeterince saydam olmayan kaplar yaptı­lar. Bu yöntemle yapılan porselene yapay ya da yumuşak porselen adı verilir. Bu türün en ünlüsü Sevr (Sevres) porselenleridir. 1710'da Almanya'da Meissen'de, yumuşak porselen hamuruna cam yerine feldispat katarak, Çin porselenine benzeyen sert porselen elde edildi.
18. yüzyılda İngiltere'de, Çin'den gelen sert seramikler kopya edilmeye başlandı. Josiah Wedgwood adlı bir İngiliz siyah ve beyaz renkli seramikler üretmeyi başardı. 19. yüzyıl başlarında geliştirilen bir tür gözeneksiz sert seramik Chelsea, Bow Worcester, Coalport, Lovvestoft ve Derby'deki fabrikalarda üretil­meye başlandı.
Avrupa'da günlük kullanım için üretilen testi, çanak ve bardakların renklendirilmesin-de daha çok yeşil, kahverengi ve gri gibi renkler kullanılıyordu. Almanya'daki çanak çömlek yapımcıları pişirme işlemi sırasında fırına kürek dolusu tuz atarak yeni bir sırlama yöntemi keşfettiler. "Tuzlu sır" olarak bilinen bu yöntem 17. yüzyılda İngiltere'de Staffordshire'de uygulanmaya başlandı. Çin porsele­ninin kalitesine ulaşılamadıysa da, Staffordshire dünyanın en büyük çanak çömlek mer­kezlerinden biri durumuna geldi.

Çanak Çömlek Yapımının Aşamaları
Kilin suyla karıştırılmasından oluşan çamura çanak çömlekçilikte hamur adı verilir. Ça­murlar kullanılan kilin yapısına ve pişirme ısılarına karşı gösterdikleri tepkilere bağlı olarak değişik özellikler taşır. Çanak çömlek yapımında ilk basamak, türü ne olursa olsun biçimlendirilecek çamurun çakıl ya da demir oksit gibi yabancı maddelerden arındırılmasıdır. Çanak çömlek hamurunun ana malzemesi kil, feldispat, kuvars, kum ve çakmaktaşıdır. Porselen hamuru ise kaolin, feldispat, çak­maktaşı ve kuvars karışımından elde edilir. Daha camsı ve parlak görünümü olan ince porselen için bu karışıma kemik külü, beyaz­latıcı olarak da kobalt oksidi eklenir. Hazırla­nan sulu karışım sık gözenekli elekten geçiri­lerek kaba taneciklerden temizlenir. Daha sonra macun kıvamına gelene kadar yoğrularak sıkıştırılır. Hamurun içine yaklaşık 1.200°C'de camlaşan başka maddeler katıla­rak fırınlanırsa, su sızdırmayan gözeneksiz seramik elde edilir.
Biçimlendirme aşamasında değişik yöntem­ler uygulanır. Çok sayıda çanak çömlek üreti­mi için tabak gibi düz parçalar, çömlekçi çarkı yerine, ona benzeyen bir makineyle biçimlen­dirilir. Hamur yassıltılarak ters duran tabak biçiminde hazırlanmış alçı kalıba bastırılır. Sonra kalıp, döner tabla üzerine düz olarak yerleştirilir; tablanın üzerinde bulunan ikinci bir kalıp, tabla döndükçe tabağın alt tarafının biçimlenmesini sağlar.
Bir başka yöntem de, Paris sıvası denilen alçıdan yapılan kalıpların kullanıldığı kalıba dökme yöntemidir. Birkaç parçadan yapılmış olan kalıp, fırınlamadan sonra çanak çömle­ğin kalıptan ayrılabilmesini sağlar. Kalıp sıvı çamurla doldurulur. Suyu sızdıran bir madde olan alçı, çamurun suyunu emerek katılaşma­sını sağlar. Katılaşan çamur kalıbın biçimini alır. Kalıbın ortasına biriken su boşaltılarak, çamurun yeterince sertleşmesi beklenir; sonra da kalıptan ayrılır.
Çanak çömlekler biçimlendirme aşamasın­dan sonra kurutma odasında iyice kurutulur. Daha sonra geniş ve derin küvetlere yerleşti­rilerek fırına verilir. Isı ayarı çamurun türüne göre yapılır. Ev eşyası olarak yapılan çanak çömlek 1.000°C'de, daha sert ve su geçirmez özelliği olanlar 1.400°C'de bir ile üç gün arasında pişirilir. Yüksek ısıda çamur zerrele­ri birbirleriyle kaynaşır; bu da hamurun sert­leşmesini sağlar. Çömlekler, fırın soğuyana kadar içinde bekletilir.
Sırlama aşamasında önce sır eriyiği hazırla­nır. Sır, çakmaktaşı, feldispat ve kurşun oksit gibi camsı maddelerden yapılır. Toz gibi inceltilen bu maddeler suyla karıştırılarak büyük teknelere boşaltılır. Pişirilmiş olar çanak çömlek bu eriyiğin içine daldırılır. Sırlama işleminde, püskürtme, fırçalama ya da eriyiğin çanak çömleğin üzerine dökülerek yapıldığı kaplama yöntemi de uygulanır. Sır­lanan parça daha özel bir fırına yerleştirilir. Sır bu fırında eriyerek ince, camsı bir tabaka­ya dönüşür.
Renklendirme işlemi önceleri kilin doğal olarak içerdiği oksitlerle sınırlıyken, zamanla değişik yollarla yeni oksitler üretilmiş ya da aynı oksite değişik ısılar uygulanarak renklen­dirme işlemi geliştirilmiştir. Örneğin bakır oksit, değişik ısılar altında mavi, yeşil, kırmızı ya da mor renge dönüşebilmektedir.
Bezeme türleri çok çeşitlidir. Boya, çanak çömleklerin bezenmesinde çok eski zamanlar­dan beri kullanılagelmiştir. Boyamadan baş­ka, kabartma, mine, kazıma, astar, oyma gibi bezemeler vardır. Bezeme sırlan­mamış, sırlanmış ama fırınlanmamış ya da sırlama ve fırınlama işlemi bitirilmiş çanak çömleğe uygulanabilir. Fırınlama sonrasında yapılırsa, üçüncü bir fırınlama işlemi daha gerekir. Renkler, fırınlama işlemi sırasında değişebildiklerinden özenle seçilmelidir.












0 yorum:

Yorum Gönder

Lütfen soru sormadan önce soracağınız konu ile ilgili olan yayınları okuyunuz...