İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Bilim ve Sanat

BİLİM VE SANAT

* Eski Türkler Ayı’ın, güneşin ve yıldızların hareketleri hakkında bilgi sahibidirler.



* Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, güneş yılı esasına göre hazırlanmıştır. Oniki yıllık devrelere ayrılmış, her yıl bir hayvan ismiyle adlandırılmıştır.

• 12 Hayvanlı Takvim: Daha çok İslamiyet’ten önceki Türk toplulukları tarafından kullanılan güneş takvimidir.
• Hicri Takvim: Türk-İslam devletlerinde kullanılan ay takvimidir. Hz. Muhammed’in (Sallallahu Aleyhi Vesselem)  Mekke’den Medine’ye göçünü başlangıç alır.
• Celali Takvimi: Büyük Selçuklu Hükümdarı Melik-şah Döneminde hazırlanan güneş takvimidir.
• Rumi Takvim: Osmanlı Devleti’nde ekonomik amaçlı olarak güneş yılına göre hazırlanan takvimdir.
• Miladi Takvim: 1 Ocak 1926′dan itibaren kullanılmaya başlanan ve günümüzde de kullanılan güneş takvimidir.

* Orta Asya Türk sanatının temeli göçebe hayata dayanır. Bu nedenle saraylar ve tapınaklar yapmamışlardır. Hunlar dönemine ait etrafı surlarla çevrili yerleşim merkezleri bulunmasına rağmen genellikle göçebe hayat uygun eşyalar Orta Asya Türk sanatının örnekleridir.

Göktürk Kitabeleri önemli bir sanat eseri olarak görülür.

* Halk demircilik, dokumacılık, ahşap işlemeciliği, süslemecilik yapmıştır. Süslemede hayvan figürleri kullanılmıştır (hayvan üslubu)



Kurgan; tepe biçiminde mezarlardır. Kazakistan’ın Almatı şehrine yakın Esik Kurganı en ünlüsüdür. M.Ö. 5. – 4. yy’a aittir. Altın eşyalar, seramik küpeler, gümüş çanaklar bulunmuştur. Altın Adam adlı altından yapılmış bir zırh bulunmuştur.


Halı Dokuma
* Dokumacılık gelişmiş olup dünyanın en eski halısı, ilk düğümlü halı örneği  OrtaAsya’da Asya Hunları’na ait olduğu kabul edilen Pazırık Kurganı’nda ortaya çıkarılmıştır. Halı ilk kez Hunlar tarafından koyun yününden dokunmuş ve kullanılmıştır.

• Orhun Bölgesi’nde bulunan halı ve kilim örnekleri Türklerde dokumacılığın geliştiğini göstermektedir.

* Resim sanatında Hunlardan kalma insan ve hayvan figürleri bulunmuştur.

* Göktürk Kitabelerinde savaşları konu alan tasvirler vardır. Uygurlar döneminde gelişmiştir. Saraylara ait duvar kalıntılarında fresko örnekleri vardır.

Fresk:

* Yaş duvar sıvası üzerine kireç suyunda eritilmiş madeni boyalarla resim yapma yöntemidir.

Resim

* Uygur şehirlerinin kalıntılarında minyatürler bulunmuştur. Bu minyatürler Türk resim sanatının ilk önemli örnekleridir. Moğollar aracılığıyla İslam dünyasına girmiş ve etkilemiştir.

Mimarlık :

* Konargöçerlikten dolayı Uygurlara kadar eser görülmez. Hun ve Göktürk dönemlerinde kalıcı sağlam yapılar yoktur. Zaman zaman kerpiçten evler yapmışlardır.

* Uygurlar döneminde evler, tapınaklar ve şehirler yapmışlardır. Tek katlıdır. Mani ve Budizm’in etkisi ile mimari gelişmiştir. Şehirlere balık adını vermişlerdir. Beşbalık, Ordubalık, Turfan şehirleri Uygurlara aittir.

Şehirlerin çevresi surlarla çevrilidir. Çin’de Mani ve Buda dinine ait mabed yapımında çalışmışlardır.

Müzik :

* İlk örnekler kopuz eşliğinde söylenen destanlar, kahramanlık hikâyeleri ve aşk türküleridir.

* Kopuz Türklerle birlikte Mısır, Suriye, Balkanlar, Macaristan, Polonya, Rusya, Ukrayna ve Almanya’ya kadar yayılmıştır.

* Söyledikleri besteye ır ( yır ), sazlarla çalınan melodiye küg denmiştir.

* En gelişmiş sanatlardan biridir. Askeri bando yaygın olup ordugâhlarda ve hükümdarın huzurunda ır ve küglerden her gün dokuz parça çalınırdı. Bu durum hükümdarlık alametlerindendir.

* Göktürk ve Uygurlarda nefesli çalgılar kullanılmıştır.

* Türk ordularından Avrupa’ya geçen çalgılar kudüm ( timpani bas davul ), zurna ( obua ), çevgan ( çıngıraklı asa ), Türk kanunu ( kitara )dır.

* Uygurlarda orta oyunu vardır.