Oltu Taşı İşçiliği

Oltu taşı, Türkiye'de Erzurum'un Oltu ilçesinin kuzeydoğu kesiminden çıkarılmakta olan yarı değerli bir taştır.
Karakehribar, Erzurum Kehribarı diye de adlandırılmaktadır.


Genel

Oltu taşı siyah, koyu kahve, sarı, nadiren de gri-yeşilimsi renktedir. Bu maden esasında bir karbon bileşenidir. Kolay işlenebilme özelliğinden dolayı takı ve ziynet eşyası yapımında kullanılır. Çoğunlukla siyah renkli olanı tercih edilir. Genelde bayan takıları ve tespih üretiminde önemli bir yere sahiptir. Yüzyıllardan beri yörede genellikle tek kişilik ve babadan oğula geçen ev-atölyelerde el ve küçük çaplı aletler marifetiyle ürünler üretilmektedir. Türkiye 'de 3213 sayılı Maden Kanunu'nda Oltu taşının kıymetli taşlar arasında olduğunun tescili dahi yapılmıştır. Son zamanlarda Gürcistan üzerinden Türkiye'ye getirilen ve kısmen benzer özellik taşıyan taşlar, Oltu taşı adı altında pazarlanmaktadır. Ancak bu taşlar Oltu taşına nispeten daha kalitesiz ve çabuk kırılganlık özelliğine sahiptir. Renkleri, Oltu taşında bulunan siyah ve kahverengimsi olma özelliğinin dışındadır. Kalitesinin düşüklüğü sebebiyle piyasaya ucuz olarak sürülmekte ve bu durum hakiki Oltu taşı üreticisi ve pazarlamacısının işini zorlaştırmaktadır.



Oltu taşının fiziksel ve kimyasal özellikleri incelendiğinde başlıca şu özelliklere sahip olduğu görülür: Mohs sertlik skalasına göre 3 sertliğe, 1.5 yoğunluğa sahip ve karbon içeriği yüksek olan bir yarı değerli süstaşıdır. Çıra gibi is çıkararak yanar ve geride sigara külüne benzer bir artık bırakır. Linyite göre çok bitümlü ve çok sık yapılı olmasına karşın genelde kompakt linyit olarak tanımlanabilir. Sürtünme ile elektriklenir ve hafif cisimleri çeker. Yanma esnasında aniden soğutulursa donar, camlaşır ve kalıp halini alır. Oltu taşı, yerkabuğu içinde iken yumuşak, hava ile temas ettiğinde sertleşen, bitümce zengin kompakt bir linyit çeşididir.

Erzurum ’a özgü oltu taşı Oltu ilçesinden güç koşullar altında çıkarılmakta olup, bu taş ile tespih anahtarlık, gerdanlık, broş, küpe, saç tokası, tarak, ağızlık, yüzük, bilezik, sigaralık ve çeşitli süs eşyaları yapılmaktadır. Oltu Taşı ; siyah, tıkız, parlak ve kavlı biçiminde kırıkları olan, parlatılabilen, tıraşlanabilen bir nevi linyit taşıdır. Erzurum’da Oltu taşı altın ve gümüşle birlikte kullanılarak çeşitli takı aksesuarları yapılmaktadır. Oltu taşının ocaktan çıkarılması ve işlenmesi oldukça zordur. Çok çabuk kırılma özelliğinden ötürü çıkarılma ve işlenmesinde özel aletler kullanılmaktadır.

Oltu taşı; Orta Çağlarda tespih, kutsal sayılan sandık, ve heykel yapımında kullanılmaktayken, XIX. yüzyılda mücevher yapımında da kullanılmaya başlanmıştır.
Günümüzde Erzurum ilinin Oltu ilçesinde üç yüzden fazla maden ocağından çıkarılmaktadır.

Oltu taşının ayırıcı özellikleri
Topraktan çıktığında çok yumuşak olmasına rağmen, hava ile temas edince sertleşmektedir.
İşlenmesi kolaydır.
İşlendikçe sertleşir.
Kullandıkça parlar.
Rengi genellikle siyah, bazen de kahverengidir.
Çıra gibi is çıkararak alevli bir şekilde yanar.
Sürtünme ile elektriklenerek hafif cisimleri çeker.
Latince ismi Jayet'tir.

Oltu taşı tespih
Oltu Taşı Tespih, Erzurum'un Oltu ilçesinden çıkarılan, yarı değerli, ve sadece bu yöreye özel bir taş olan Oltu taşı ndan çeşitli tür, ebad ve süslemelerle yapılan tespih. Türkiye'de ünü meşhurdur. Erzurum'un simgelerinden biridir. Her ne kadar Oltu taşından diğer takı aksesuarları ( yüzük, kolye, bileklik, küpe, ağızlık, v.s..) yapılsa da Oltu Taşı Tespih, taşın adeta genel simgesidir. Günümüzde Oltu taşının eskiye nazaran daha az miktarda çıkarılıyor olması, piyasa fiyatını da etkilemekte ve üretilen tespihleri daha da kıymetlendirmektedir.

Oltu taşı tespih kullanan insanların, vücutlarında birikmiş olan statik elektriği tespih çekmek suretiyle attiklarına ve bu vesileyle de stresden kurtulduklarına inanılır. Ayrıca İslâm dinine mensup müslümanlar namaz sonrası, dua öncesi yapılan veya sair zamanlarda yapılan tesbihat (zikir)esnasında sayı takibi amacıyla tespih kullanırlar. Bu amaçla üretilen tespihler " üç çevrim " diye adlandırılır. Bir çevrimli tespih otuz üç adet taneden ve bir imameden, üç çevrim tespih ise doksan dokuz adet tane ve bir imameden oluşur. Genellikle tek çevrim tespih stres atmak için, üç çevrim tespih namaz tespihatında kullanılır. Bunun dışında geniş kapsamlı ferdi olarak yapılan zikir esnasında kullanılan ve her bir çevrimi yüz adetten oluşan on çevrimlik tespihler de Oltu taşından üretilmektedir. Bu türde olanların maliyet yüksekliği sebebiyle üretimi az yapılmaktadır.

Tespihlerin İmameleri de Oltu taşından yapılır. Tespih imamesinin uc kısmına ya bir püskül takılır veya püskül yerine madeni türden bir aksesuar takılır. Her tür tespihte tek imame kullanılır. Son yıllarda sektördeki gelişmeler kayda değer olup, üretilen tespihlerin gümüş hatta zaman zaman altın kakmalı versiyonları da ilgi çekmektedir. Erzurum'a il dışından gelen yerli ve yabancı turistlerin en önemli uğrak yerlerinden birisi olan Rüstem Paşa Bedesteni (Çarşısı) (Taşhan) 'da ve şehrin muhtelif yerlerinde Oltu taşı tespih satan çok sayıda işyeri mevcuttur. Şehir dışına ihracı da yapılan tespihler özellikle İstanbul - Kapalıçarşıda satışa sunulmaktadır.

Taşın maden olarak çıkarılmasından, işlenmesi, tespih haline getirilmesi, ilâve aksesuarlar eklenmesi, piyasaya arz-ı gibi aşamaların her birinden geçimini sağlamaya çalışan insanların olması, Oltu Taşı Tespihin şehir ekonomisine olan katkısını göstermektedir.