Gümüş Kakma, Gümüş İşlemeciliği ismi altında, zaman içerisinde kendi ismini kaybetmeye yüz tutmuştur. Teknik olarak ise günümüze kadar çok az değişikliğe uğrayarak gelmiş ve el emeği göz nuru olan bu nadide el sanatımıza ait eserler hayranlık uyandırmaya devam ediyor.

Gümüş Kakmalı Oltu Taşı Tesbih

Gümüş Kakma Sanatı Nasıl Yapılır:

En kaba ve basit tarifi ile kullanılacak olan yüzeye gümüşün, daha önceden keskin el aletleriyle açılan oyuklara,  kakma suretiyle işlenmesi yoluyla yapılır. Tesbih ve bazı ahşap yüzeylerde uygulandığı gibi.

Sanatta ise "Kakma"  işlemi, gümüşün çelik kalemlerle arka yüzünden kabartılması ve ön yüzünden çökertilmesi işlemine verilen isimdir.

Kakma, usta ellerde bir sanata dönüşerek devrinin kültür ve anlayışını yansıtan birer belge niteliği kazanmıştır. Bu sanatın sadece bize özgü olmadığını tahmin etmek zor olmasa gerek. Fakat müslüman sanatkârların elinden çıkan kakma eserler,  biçim, istif ve teknik uygulamadaki farklılığıyla hemen kendini belli eder. Sanat dallarında uzmanlığı olanlar, damgasına bakmadan bir kakmanın hangi millete ait olduğunu kolayca söyleyebilir. Mesela bizim gümüş kakmacılığımızın başlıca özelliği, zeminin derin çökertilmesi ile biçimde sadelik ve uyumdur.

Gümüş kakma ustalarının o göz alıcı eserleri nasıl şekillendirdiklerine kısaca değinelim:
Ustalar, ilk aşamada isteğe göre levha veya hacimli duruma getirilen gümüşü büyükçe bir kap içerisindeki zifte oturtuyorlar.  Zift, çelik kalem darbelerinin geldiği yerin çökmesi ve levhanın delinmemesini sağlamak için tercih ediliyor. Gümüşün zifte  yatırılmasından sonra, işlenmek üzere şeffaf kağıda hazırlanan desen ters olarak gümüş plaka üzerine yapıştırılıyor. Desenin ters yapıştırılmasının sebebi, yapılan işin ön yüzü çevrildiğinde şeklin düz belirmesi için.
Bundan sonraki aşama büyük bir sabır ve dikkat gerektiriyor. Çünkü şeffaf kağıt üzerindeki desen, çelik kalemle vurularak nokta nokta gümüşe işlenecek, desen çizgiler halinde maden üzerinde şekillenecektir. Bu da yüzbinlerce nokta demektir.

Desen gümüşe aktarıldıktan sonra kakma işlemi başlıyor. Yani çeşitli kalınlıklardaki çelik kalemlerle çökertme işlemi. Ya da çalışmanın ön yüzünden bakarak söylersek, kabartma işlemi. Bu çalışma esnasında, işin özelliğine göre değişik kalemlerle kademeli olarak çökertmeler yapılıyor. Ustalar kolay çalışabilmek için gümüş ve zift soğudukça ısıtıyorlar.

Çökertme işlemi bittikten sonra, sıra gümüşü ve zifti birbirinden ayırmaya geliyor. Yöntem çok basit: Yine ısıtma ve son artıkları da yakarak temizleme.

Bu işlemden sonra ağarması için gümüşü saç yağına atıyorlar. Bu aşamada, desen zengileştirilmek isteniyorsa başka bir işleme geçiliyor: Ağartılan gümüşün bu kez arka yüzü ziftli  kaba yerleştiriliyor. Usta, kağıda çizili modeli karşısına alıp, çelik kalemlerle bu sefer dövülerek çökertme yapıyor. Motiflerin çevresinin yol kalemleriyle tahrirlenmesi de bu aşamada. Ayrıca gerekli yerler yalama kalemleri ile parlatılıyor, matlaşması gereken yerler ve doku farklılıkları kum kalemleriyle yapılıyor.
Bu sanatkârlık gerektiren çalışmalardan sonra, ısıtarak temizleme işi tekrarlanıyor ve yeniden ağartma yapılıyor.
Yapılacak desenin detayına göre bazı gümüş kakma işleri gerçekten uzun ve titiz bir çalışma gerektiriyor. Ayrıca bütün bu çalışmalarda kullanılan çelik kalemleri de ustalar tarzlarına göre  kendileri yapıyorlar.
Gümüş kakmacılığı hat, ebru, çinicilik sanatı gibi bugün de varlığını sürdürmekte. Ne var ki, uzun zaman ve yorucu uğraşları göze almak gerektiği için pek az usta yetişiyor.  Fakat şu da var ki, derviş sabrı gerektiren klasik el sanatlarımız, mana güzelliklerimizi maddeye yansıtmanın hâlâ en önde gelen yolu…

Metal plakada kabartma, çöktürme