Gubari Kelimesi Arapçada "toz" manasındaki gubar kelimesinden türetilen "toz gibi" anlamına gelir. (1) Gubari hattı kaynaklarda gubarü’l-hılbe, kalemü’l-hılbe, kalemü’l-cenah olarak da adlandırılır. Kalkeşendi (h. 756/821 ) Subhu’l-A’şa  adlı eserinde  rik’a ve nesih yazılarına daha yakın olması sebebiyle gubari’yi bu iki yazının karakteristik özelliklerinin karışımından  meydana  geldiğini söylemektedir. (2) Fakat kabul edilen görüş; müstakil  bir yazı cinsi değil de, her yazı cinsinin çok küçük ve çok ince yazılan biçimidir. (3)



Gubari yazı, çok küçük yazılması sebebiyle her çeşit yazıya uygulanabilirse de, yapısı itibariyle daha ziyade nesihle birlikte nesta’lik ve rik’a yazılarına daha uygun düşmektedir. (4) Eskiden posta vazifesini gören güvercinlerin kanadına bağlanan mektuplar gubari hattıyla yazıldığı için bu yazıya “kalemü’l-cenah” (kanat yazısı) adı da verilmiştir. Cepte taşınacak veya savaşta sancaklara takılacak kadar küçük boydaki mushaflarda ve içleri boş iri harflerin iç kısmına ayet ve hadislerin yazılmasında gubari yazı kullanılmıştır. Bu gün pek çok evin duvarlarını süsleyen, büyük boydaki bir tabaka kâğıda sığdırılacak şekilde yazılmış Kur’an-ı Kerim levhaları ve “Yasin” kelimesinin içine sığdırılmış Yasin Suresi levhaları bu yazı için örnek teşkil etmektedir.

Tarihte bu yazıyı iyi yazdığı için “Gubari” unvanını alan ve mahlasını kullanan hattat ve şairler vardır. Bunlardan İstanbul’da Sultan Ahmed Camiinin yazılarını yazan Seyyid Kasım ( ö.1034/1624-25 ) , bir pirinç tanesinin üstüne İhlas Sûresini yazmış ve bundan dolayı “Gubari” ünvanıyle meşhur olmuştur. Şeyh Hamdullah’ın oğlu Mustafa Dede’nin talebesi olan Akşehirli Abdurrahman Gubari de ( ö.974/1566 ) hem hattat hem şair olarak aynı mahlası kullananlardandır. (5)

Bu kabil yazıların sanat kıymeti inceliklerindendir. Gelişi güzel yazılamayacağı cihetle, sanatkâr olmayanlar bu yazıyı yazmaya pek de muvaffak olamazlar. Sokollu Mehmet Paşa’nın bilye şeklinde hürmüz incilerinden bir tesbihi vardı. 99’luk bu tesbihin şahane inci taneleri üzerine gubari hat ile Kur’an-ı Kerim’in tamamı yazılı idi. Ancak özel büyüteçle okunabildiğini söylemek, bu hat türü ve hattatının sabır ve mahareti hakkında bir fikir verir. (6)



Yazımıza konu ettiğimiz Sivaslı Hattat Mehmet Nuri Efendi de bu kabil hattatlarımızdandır. Eserleri incelendiğinde ne denli bu hat çeşidinde maharetli olduğu anlaşılır. Hayatı hakkında yeterince bilgiye sahip değiliz. Ancak eserleri üzerine attığı imza ve tarihlerden anlaşıldığına nazaran miladi 1890’lı yılların başında yaşadığı anlaşılmaktadır. Süleymaniye Kütüphanesi’nde 196 envanter numarası ile kayıtlı bulunan levhada,  “Daire-i meşihat mektubu kalemi hulefasından Abdüddai Mehmet Nuri h.1341” ibaresi vardır. Bu ketebeden hattatımızın yaşadığı yıllar ve mesleği hakkında bilgi edinmiş oluyoruz. Merhum Hattat Bekir Pekten Hocaefendi’den gelen rivayet de bunu doğrulamaktadır. Ayrıca hattatımıza ait mevcut yazıların tamamının tarihi 1301 ile 1350 hicri yıllarını göstermektedir. (7)

Mehmet Nuri Sivasi’nin Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı İstanbul’daki Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesinde Envanter Numaraları; 270, 497, 2100, 548, 1745, 1749 olan 6 adet eseri bulunmaktadır. Özel koleksiyonlarda da gubari hatla yazılmış eserlerine rastlamaktayız. (8)

Mehmet Nuri Sivasi Hat Sanatında görülen klasik formların dışına çıkarak, talik ve sülüs hatların içini büyük bir sabırla gubari yazılarla doldurmuştur. Yazdığı hatlarla, kültürümüze büyük katkılarda bulunan Mehmet Nuri Sivasi’yi rahmet ve hürmetle yad ediyoruz. Ruhu şad olsun.

Dipnotlar

1. Afif Behnisi, Mu’cemü mustalahat el-Hattatü’l-Arabi ve’l-Hattatiyn /sh.111
2. Kalkaşendi(h.756/821), Subhu’l-A’şa, III.sh.128
3. Mahmut Yazır, Eski Yazıları Okuma Anahtarı. İstanbul,1942, sh.117
4. Hasan Özönder, Ansiklopedik Hat ve Tezhib Sanatları Sözlüğü, Konya, 2003, sh.59
5. Ali Alparslan, İslam Ansiklopedisi 14.c. sh.167
6. Hasan Özönder, Ansiklopedik Hat ve Tezhib Sanatları Sözlüğü, Konya, 2003, sh.59
7. Z. Cihan Özsayıner, Art Decor 10/2001, sh.130
8. Age.

Kaynak: Cafer KELKİT, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İhtisas Kütüphanesi.




Diyarbakır'dan İstanbul'a gelmiş, Şerif Abdullah Efendi'den sülüs ve nesih yazıyı meşk etmiştir. Şeyh Hamdullah Efendi'nin damadı Şükrullah Halife'den yazı öğrenen İstanbullu Şerif Abdullah Efendi'den sülüs ve nesih meşk etmiştir.

Seyyid Kasım Gubâri, dört âyet ve on beş kelimeden oluşan İhlâs Sûresini bir prinç tanesi üzerine yazma mahareti gösterdiği için "Gubâri" lakabını almıştır. Medrese eğitimi gören Kasım Efendi, Süleymaniye Müderrisi iken Cemaziyelahir 1027/Haziran 1618'de Nakibüleşraf olmuştur. Bu göreve getirilişi dolayısıyla şâir Hâşimi şu tarihi düşürmüştür: "Kâsım efendi şimdi nakib oldu izzetle, 1027"

Bu görevinden sonra Mekke ve İstanbul payelerini elde etti. Cemâziyelahir 1034/Mart 1625 tarihinde vefat etti. Kabri Eyüp Sultan Türbesi haziresindedir. Kendisinin âlim ve tatlı bir zat olduğu nakledilmiştir. Sultan I. Ahmed'in yaptırdığı Sultanahmed Camii'nin celî sülüs yazıları kendisinindir. Tabii bu camiinin, sıva üzerinde bulunan yazıları 1976-1988 restorasyonunda yenilenmiş ve bir çoğu yeniden yazdırılmıştır. Bu sebeple, Kasım Gubâri yazıları olarak sadece, mermer üzerine hakkedilmiş celî sülüs hatlar kalmıştır.

(Müstakimzâde, 285; Ayvansarâyi, 19; Sicill-i Osmani, IV/48; Rado, 93.)

Kaynak: Dr. Süleyman Berk, Eyüplü Hattatlar, Eyüp Sultan Belediyesi Yayınları.





Mercimek tanesi üzerine hat yazıyor

Necati Korkmaz, mikroskop altinda mercimek taneleri üzerine hat yazilari isleyerek bir ilki gerçeklestirdi.

Necati Korkmaz

Mevlana'nin 736. Vuslat Yil Dönümü Uluslararasi Anma Törenleri kapsaminda Mevlana Kültür Merkezinde el sanatlari sergisi açan Necati Korkmaz (45), açiklamada, Ankara'daki küçük atölyesinde yaklasik 35 yildir el sanati ürünleri yaptigini söyledi.
Bugüne kadar çesitli objeler üzerine hat yazmalari yaptigini ifade eden Korkmaz, ''Zaman içinde kimsenin yapamadigi, yazilmasi zor, küçük objelerin üzerine yazi yazmayi düsündüm. Aklima ilk mercimege yazmak geldi ve elimdeki imkanlarla bu sanati yesil mercimek taneleri üzerinde yapmaya karar verdim'' dedi.

Mercimek tanesi üzerine hat yazıyor-TILKI BIYIGINDAN KALEMLE MERCIMEK ÜZERINE HAT YAZIYOR-

Korkmaz, ilk denemelerinde kalem uçlarinin kalin gelmesi nedeniyle mercimek taneleri üzerine yazi yazamadigini anlatarak, sunlari kaydetti:
''Bunun üzerine kili ince oldugu düsüncesiyle kedi ve köpek biyigi ile at kuyrugundan kalemler yaptim. Ancak bu kalemler de istedigim gibi olmadi, istedigim verimi alamadim. Daha sonra kili sert ve ince olan tilki biyigini denedim. Tilki biyigindan yaptigim kalemlerle mercimek üzerine yazmayi basardim. Yazilari çok küçük yazmak gerektigi için mikroskop altinda çalisiyorum. Çok ince bir el sanati oldugu için hiçbir hata kabul etmiyor. Kelimenin bir harfinde ufak bir hata dahi olsa tüm emek bosa gidiyor. Onun için yogun emek ve dikkat istiyor.''
Mercimeklere Mevlana Müzesi'ndeki hat yazilarinda bulunan  ve ''Allah'in yardimi sana olsun'', ''Allah Güzeldir güzeli sever'' gibi sözleri yazdigini anlatan Korkmaz, bazen ''Allah'' yazdigini, bazen de semazen veya Mevlana figürleri çizdigini bildirdi.
Korkmaz, her bir mercimegin yaziminin tamamlanmasinin, üzerine yazdigi yazinin uzunluguna göre 6 saat veya 1-2 gün sürebildigini dile getirerek, daha sonra bu mercimekleri kolyelerin içine yerlestirerek 30 ile 150 lira arasinda bir ücretle hediyelik olarak satisa çikardigini belirtti.

Mercimek tanesi üzerine hat yazıyor

-HEDEFI INCIR ÇEKIRDEGI ÜZERINE HAT YAZMAK-

Dünyada bu kadar küçük bir objenin üzerine kendisinden baska hat isleyebilen kimsenin olmadigini iddia eden Necati Korkmaz, hedefinin incir çekirdegi üzerine hat yazmasi yaparak rekorlar kitabina girmek oldugunu söyledi.
Incir çekirdeginin mercimek tanesinden çok daha küçük oldugunu, bu nedenle isinin zor oldugunu anlatan Korkmaz, her seye ragmen bunu basarabilecegine inandigini sözlerine ekledi.