Kalıp Alma Teknikleri
Bu modül, alçı vitray sanatını öğrenmek isteyenlere ve bu alanda çalışacak kişilere yardımcı olmak için tasarlanmıştır.
Çalışma Alçı Döküm ve Alçı Kalıp olarak iki modülden oluşmaktadır. Elinizdeki bu modül alçı vitray kalıbı yapımını, uygulanışını aşamalar hâlinde göstermektedir.
Çalışma Alçı Döküm ve Alçı Kalıp olarak iki modülden oluşmaktadır. Elinizdeki bu modül alçı vitray kalıbı yapımını, uygulanışını aşamalar hâlinde göstermektedir.
Çalışma Alçı Döküm modülünden farklı olarak uygulamaya dönük hazırlanmıştır. Alçılı vitrayın camları birbirine bağlama elemanı olarak alçının kullanıldığı bir teknik olduğunu, çoğunlukla dinî mimaride kullanıldığını daha önceki modülde belirtmiştik.
Alçı pencere yapımında değişik teknikler kullanılmaktadır. Bu teknikleri iki ana gruba ayırmak mümkündür. Bunlardan birincisi kalıp kullanarak (kil, tahta, strofor gibi) pencere
yapma tekniğidir. İkinci olarak oyma usulü ile yapılan vitray çalışmaları gelir.
Çalışılacak tekniklerin kullanım alanı, yapılacak çalışmanın projesi, tek taraflı veya çift taraflı seyredilmesi gibi hususlar göz önüne alınarak uygulama yapmakta fayda vardır.”1
Türk İslam sanatına has olan bu teknik oldukça sabır isteyen ağır, kirli ve zor bir iştir. Bu zorluğunun dışında çok zevkli olan bu alanda çalışan vasıflı, eğitilmiş eleman eksikliği ve özellikle restorasyon (yenileme) alanında yoğun bir talebin olması iş imkânını artırmaktadır. Yurdumuzun birçok ilini ve hatta yurt dışını da görmenizi sağlayacak bir çalışma alanı sunmaktadır.
Bu modülü başarı ile tamamladığınızda; camları birbirine bağlama elemanı olarak alçının kullanıldığı bir tekniği öğrenmiş olacaksınız. Tekniği kavramak için, planlı, sabırlı, titiz ve düzenli, kurallara uygun çalışmalar yapabilmeli ve bu modülde hedeflenen yeterlilikleri kazanmanız sonucunda, imalat atölyeleri ve çeşitli vitray tasarım atölyelerinde iş bulmanızın kolaylaşacağını unutmamalısınız.
AMAÇ
Gerekli ortam ve atölye şartları sağlandığında kurallara uygun olarak, alçı vitray yapım tekniğini uygulamalı olarak yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken araştırmalar şunlardır:
- Ahşap ve metal çerçeve çeşitleri ile ilgili araştırma yapınız.
- Kendiniz bir çerçeveyi yapacaksanız, nelere ihtiyacınız olduğunu önceden tasarlayıp liste yapınız.
- Atölye, işlik gibi çalışacağınız alanları nasıl ve ne şekilde, iş akış şemasına uygun olarak kullanabileceğinizi önceden tasarlayınız.
- Araştırma işlemleri için vitray, sanat tarihi, Türk süsleme sanatı kitapları, internet ortamı ve yakın çevredeki dinî mimarileri inceleyiniz, varsa, vitray atölyelerini geziniz.
 |
| Şekil.1.1 Döküm mekânının üstten görünümü |
Su terazisi ile düzlüğü oluşturulmuş bir zemin üzerine hazırlanan döküm mekânının yerleştirilmesi yapılıp içerisine yapılacak proje 1/1 ölçekte yerleştirilir (Şekil.1.2).
 |
| Şekil.1.2: Döküm mekânının genel görünümü |
Eğer çalışma bir metal veya ahşap çerçeve içerisinde konacaksa, uygulanacak çalışmaya uygun ahşap veya metal çerçeve hazırlanır.
Ahşap çerçeveler, sudan etkilenerek deforme olabilir. Bunu önlemek için vernik, bezir yağı veya yağlı boya ile ahşap korunmalıdır. Ahşap çerçeveler, ekonomik oluşları ve hazırlanmasındaki kolaylıklar açısından tercih edilirler (Şekil 1.3).
 |
| Şekil.1.3: Çerçevenin genel görünümü |
Çerçeve Kasa Yapım Şekilleri
“Ahşap çerçevelerin yapımında çam, köknar, meşe gibi sert ve budaksız ağaçların kullanılmasına dikkat edilmelidir. Kavak gibi yumuşak ağaçlar kullanım esnasında su ile temas ettiğinde, çabuk deforme olacağından bu tür ağaçlar kullanılmamalıdır. Ahşap çerçeveler desenlerin büyüklüğüne göre kesildikten sonra iyice zımparalanarak köşelerinden geçme, vidalı, köşebent şeklinde birleştirilerek çerçeve hâline getirilir.”4 (Şekil 1.4)
 |
| Şekil.1.4: Ahşap çerçeve bağlantı şekilleri |
Metal çerçeveler ise, ahşap çerçevelere göre daha dayanıklı ve deforme olmaması nedeni ile tercih edilirler. Metal çerçevelerde alüminyum veya demir olabilir, değişik ölçülerde bulunabilmesi ve dayanıklılığı açısından metal çerçeve kullanılır.
“Biz normal pencere büyüklüğündeki çalışmalarımızda 4 cm kalınlıktan iyi sonuç aldık. Dökülen alçının çok kalın olması çalışmayı güçleştirir, işçilik için harcanan zamanın artmasına neden olur. Bu şekilde hazırlanan çerçeve, düz bir zeminin üzerinde yere yatırılarak içine alçı dökülür.”5
Normal pencere büyüklüğündeki çalışmalarda 4–5 cm kalınlık iyi sonuç vermekte. Dökülen alçının çok kalın olması çalışmayı güçleştirir, işçiliğin artmasına neden olurken ince olması ise işin dayanımını düşürür çabuk deforme olmasına neden olur (Şekil 1.5).
 |
| Şekil.1.5: Çerçeve kalınlığı |
Tezgâhın Teraziye Alınması
“Mermer masalar, ayakta çalışılacak boyut ve ergonomik yapıda olmalıdır. Tek veya birden çok öğrencinin çalışacağı büyüklükte olabilir. En uygun 1,5 m2 yüzeysel ebatlı (ölçülerde) bir öğrencinin çalışması için ayarlanmış masalardır. Öğrenci böyle bir masanın etrafında işin gereğine göre dönerek çalışabilir, bu da verimliliği (prodüktivite) artırır. Ürünün kaliteli çıkmasını sağlar.”6 (Şekil.1.6)
 |
| Şekil.1.6: Modelci masası |
Alçı çalışma masalarının düzgün yüzeyli ve terazisinde olması gerekir. Düzgün yüzeyli olmaması hâlinde, dökülen alçı parçaların yüzeyi de düzgün olmayacaktır. Masanın terazisinde olması, dökülen parçanın eşit kalınlıkta olmasını sağlar.
Masa ve uygulanacak vitray çalışmasının düzlüğünü sağlamak için su terazisinden yararlanabiliriz (Şekil 1.7) Su terazisi alçı atölyelerinde modelci tezgâhlarının, kalıp masalarının terazisinde (düzgün yataylıkta) olup olmadığını ölçmede, kontrolünde kullanılır.
 |
| Resim.1.7: Su terazisi |
Çalışmanın uygulanabilmesi için öncelikle çalışma masasının temizlenmesi gerekir. Çalışma masası, sıpatul, fırça, temizlik süngeri ve kumaş yardımıyla temizlenerek silinir
Vitray çalışması yapılırken çerçeve veya döküm alanının alt bölümünde terazisini bozacak bir şey olmamalı.
Şeffaf naylonun büyük olması temizlik açısından kolaylık sağlar. Çalışma masasının üzerini tam olarak kapatan naylonun çalışma sırasında kaymaması için kenarlarından bant veya maşa yardımıyla masaya sabitlenir.
Kasanın Naylaon Üzerine Sabitlenmesi
Kasanın çalışma sırasında yerinden kaymaması ve dökülen alçının kasanın alt kısmından dışarı akmaması için kasanın dış kenarları kil ile sıvanır. Kil sadece alçının dışarı akmasını engellemekle kalmaz kalıbın kenarlarına destek de olur.
Eğer döküm mekânı oluşturularak yapılıyorsa, iç bölümlere ayırıcı (su+arap sabunu ve zeytinyağı karışımı) sürülür. Çalışmanın kenarları için pay bırakılmalı çalışma alanı projeden geniş olmalı
Desenin Kasa İçine Sabitlenmesi
Daha önceden tasarımı yapılıp ders öğretmeniniz tarafından oluru alınan proje 1/1 ölçekte büyütülür. Büyütülen bu çalışma iki şekilde kasa içerisine sabitlenir.
- Direkt kasa içerisine
- Şeffaf naylon altına
UYGULAMA FAALİYETİ
Yapılacak alçı vitray için, öncelikle uygun bir tasarım seçilir. Bilgisayarda projelendirilebilir (corel, Photoshop vb).
 |
| Deseni hazırlayınız |
 |
| 1/1 ölçekte sunum için projeyi hazırlayınız. |
Seçilen tasarım 1/1 ölçekte üç ayrı kâğıda büyütülerek aktarılır (bir karton, iki yağlı kâğıt (aydınger). Karton üzerine alçı kayıtların kalınlığı çizilir.Çıkarılacak her parçaya bir sayı veya numara veriniz (üç projeye de aynı sayı ve numaralar verilmeli).
 |
| Projeyi 1/1 ölçekte üç adet kâğıt üzerine aktarınız. |
Karton vitray makasıyla kesilerek kayıtların et kalınlığı çıkarılır. (Vitray makasının özelliği; et kalınlığının kartondan eşit oranda kesilerek çıkarılmasını sağlar.)
 |
| Karton üzerine çizilen projeyi makasla uygun biçimde kesiniz. |
Çıkan şablonlar yağlı kâğıdın birisine uygun biçimde monte edilir. Kesilen şablonlar, eğer büyütülmüş olan eskizde numaralandırılmış. yerlere konulursa, daha sonra vitray camlarının yerlerine monte edilmesi hızlanır ve değiştirilmesi gereken bir bölüm çıkarsa, daha rahat ve çabuk yapılır.
 |
| Çıkarılan karton şablonları yağlı kâğıdın birisine monte ediniz. |
Cam üzerinde kesilecek elmasla çizmeden önce, elmasın mutlaka içi gaz yağı dolu kaba bırakılmalı. Hem camların kesimi kolaylaşır hem de elmasın ömrü uzar. Kabın içine yün kumaş koyarsanız elmas uçların ömrünü uzatırsınız.
 |
| Cam elmasını kesim öncesi temizleyiniz |
Çıkarılan karton kalıp, cam üzerine konularak kartonun çevresi takip edilerek elmasla çizilir. Camın elmasla çiziminden sonra kesmek için ters tarafa bastırarak yapınız. Cam kesim sırasında çizilen yerin dışında cam üzerinde pürüzler ve çıkıntılar olacaktır. Bunları pense yardımıyla alabilirsiniz.
 |
| Camı kalıp kullanarak elmasla çiziniz |
 |
| Camı çizilen yerden ayırınız. |
 |
| Cam kenarında oluşan pürüzleri temizleyiniz |
Çıkan camlar yağlı kâğıdın birisi üzerine uygun biçimde konularak kayıtların aralığı ve camların biçimi kontrol edilir.
 |
| Kesilen camları proje üzerine koyarak kontrol ediniz. |
Bulunduğunuz ortama uygun ahşap veya metal kullanacağınıza önceden karar veriniz. Araç gereci listeleyip işe başlamadan önce temin ediniz. Çerçeve kalınlığına dikkat ediniz. Yapılacak çalışmanın ağırlığını taşıyabilecek boyutlarda çerçeve hazırlayınız. Genelde 4–5 cm’lik çerçeve kalınlığı ideal olmakla birlikte; bulunulan yer, çalışmanın büyüklüğü, dışlık veya içlik olması durumu gibi nedenlerle çerçeve kalınlığı değişebilir. Ahşap çerçeve yaparken çam, köknar, meşe gibi sert ve budaksız ağaçların kullanılmasına dikkat ediniz.
Aşağıda gösterildiği gibi ahşap birleştirme şekillerini inceleyiniz.
Eğer çalışmanın çevresini kapsayan bir ahşap veya metal çerçeve düşünülmüyorsa, yapılacak çalışma için konuya uygun bir döküm mekânı hazırlayınız.
naylona bantla yapıştırılır.
Yapıştırılan proje üzerine kasayı yerleştiriniz.
Proje şeffaf naylon altına sabitlenecekse, çalışma masası temizlendikten sonra naylon çalışma masasına
serilmeden projeyi masaya sabitleyiniz. Projenin üzerine şeffaf naylon serilip naylon masaya bant veya maşa
yardımıyla sabitleyiniz.
Yapıştırılan styraphor ve camları kasa veya çerçeve kasa içine hazırlanan 1/1 ölçekli
projeye göre yerleştirilmesini öğrenip yapabileceksiniz.
Yapıştırma işleminde çoğunlukla kullanılan su bazlı yapıştırıcı plastik tutkalı, genelde ahşap sanayiinde birleştirme işleri için kullanılmaktadır. “Plastik tutkal (PVAc = Polivinilasetat): Polivinilasetat tutkallar piyasada plastik
beyaz tutkal olarak bilinir. 1, 3,5, 5, 10, 30 kg’ lık plastik bidonlar içerisinde satılır. Tutkal soğuk olarak kullanılır. Yapıştırıldıktan 2 saat sonra sertleşir. PVAc tutkalı her türlü tutkal sürme aracı ile (fırça, merdane, rulo, tabanca, sprey vb.) iş parçası yüzeyine sürülebilir.”7
Sakın iki tarafını açıp yapıştırmaya kalkmayınız. Bandın bir tarafını açıp istenilen yere yapıştırdıktan sonra diğer yapışkanlı tarafını açınız.
Styraphor ve Cam Parçaların Çerçeve Kasa İçine Desene Göre Yerleştirilmesi
Styraphorları alçı döküm sırasında yerlerinden kaymaması için çerçeve içerisine konan projeye veya şeffaf naylona sabitlenmesi gereklidir. Şekil 3.4’te taraflı alçı vitrayın, çift taraflı alçı vitrayın çift taraflı bant yardımıyla proje üzerine sabitlenmesi görülmektedir.
“Stroforların kaymasını önlemek için kalıpların üzerine ya ağırlık konur veya tahtaya
çivi çakılır (bu ancak alttaki stroforu sağlamlaştırmak için geçerlidir) ya da yapıştırıcı
kullanarak önlem alınır.”8
Leğen içerisin hazırlayacağımız çalışmaya orantılı su konur. Su koyduğunuz leğenin içine alçıyı rahat bırakmak için alçı torbasına yaklaştırınız.
Sonra, elinizi alçı torbasına daldırarak, avuçladığınız alçıyı öğüterek yavaş yavaş suya bırakırız (!Kartonpiyer alçısı, döküm alçısı). Öğütme esnasında ellerin leğen üzerinde gezdirilmesi gerekir ki alçı belli bir bölgede tepelenmesin ( bu arada ellerinizi alçılı suya daldırıp karıştırmaya girişmeyin)öğüterek döktüğünüz alçının su tarafından emilmesine izin verininiz.
Aynı işleme, alçı su üzerinde görününceye kadar devam ederiz. Alçının homojen hale gelmesi gerekmektedir. Yoğunluğu koyu bir ayran kıvamında olmasına dikkat edilmelidir.
“Alçı donma süresini istenilen zamanda sağlamak için bir takım (katalizör) maddeler katılır.
Donma süresini hızlandırmak için, aşağıda sıraladığımız işlemlerden biri veya birkaçı yapılır.
Alçıyı hazırladıktan sonra bir bakraç yardımıyla alçı kalıp içerisine dökülür.
Alçı sertleşmeye başlayınca uygun bir yere dik olarak konulur. Kuruyunca styraphor parçaları çıkarılır ve alçı kayıtlar temizlenir ve zımparalanır.
Su terazisi ile düzlüğü oluşturunuz. Kenarlarına destek ve alçının sızdırmaması için dışını kil ile sıvayınız. İç bölüme ayırıcı sürünüz(Ayırıcı; su, arap sabunu ve zeytinyağı) İçerisine projeyi 1/1 ölçekte yerleştiriniz.
Ahşap çerçevelerin, sudan etkilenerek deforme olmaması için vernik, bezir yağı veya yağlı boya sürerek ahşap korunmalıdır. Ahşap çerçeveler ekonomik oluşları ve hazırlanmasındaki kolaylıklar açısından tercih edilirler.
Masa ve uygulanacak vitray çalışmasının düzlüğünü sağlamak için su terazisinden yararlanınız. Su terazisi 45- 90 derecelik ölçümler içinde kullanabilirsiniz. Çalışma masalarının düzgün yüzeyli ve terazisinde olması gerekir. Düzgün yüzeyli olmaması hâlinde, dökülen alçı parçaların yüzeyi de düzgün olmayacaktır. Masanın terazisinde olması, dökülen parçanın eşit kalınlıkta olmasını sağlar.
Terazisinde olmayan masada dökülen alçı vitrayın bir kenarı diğerine göre daha kalındır. Su terazisiyle öncelikle masanın düzlüğünü sağlayınız. Masa üzerinde kir olmamalı, masa üzerini iyi temizleyiniz. Masa üzerinde olacak kirler ve çıkıntılar da kalıbın terazisini bozar.
Masa üzerindeki kirleri temizlemek için kumaş parçaları, sünger, fırça, kazımak için ise, bıçak ve sıpatul kullanabilirsiniz.
Masa üzerine naylon sermeden önce çalışma masasını iyice temizleyiniz ve üzerini bir bezle siliniz. Üzerinizin kirlenmemesi için, çalışma şartlarına uygun kıyafetler giyininiz. Masayı temizledikten sonra şeffaf naylonu masa üzerine seriniz. Eğer projeyi naylonun altına koyacaksanız, naylonun altına projeyi 1/1 ölçekte yerleştiriniz. Yerleştirdiğiniz projeyi kaymaması için masaya bant yardımıyla sabitleyiniz. Kasanın çalışma sırasında
yerinden kaymaması ve dökülen alçının kasanın alt kısmından dışarı akmaması için kasanın dış kenarlarını kil ile sıvayınız.
Kil sadece alçının dışarı akmasını engellemekle kalmaz kalıbın kenarlarına destek de olur.
Daha önceden tasarımı yapılıp ders öğretmeniniz tarafından oluru alınan proje 1/1 ölçekte büyütünüz.
Çalışma iki şekilde kasa içerisine sabitlenir.
1.Direkt kasa içerisine
2. Şeffaf naylon altına
Aslında her iki yöntem de hemen hemen aynıdır. Kasa içerisine yerleştirilen proje kaymaması için şeffafnaylona bantla yapıştırılır.
Yapıştırılan proje üzerine kasayı yerleştiriniz.
Proje şeffaf naylon altına sabitlenecekse, çalışma masası temizlendikten sonra naylon çalışma masasına
serilmeden projeyi masaya sabitleyiniz. Projenin üzerine şeffaf naylon serilip naylon masaya bant veya maşa
yardımıyla sabitleyiniz.
Projenin yerleştirilmesinden sonra daha önceden kesmiş olduğunuz camları kontrol için numaralandırılmış yerlere bırakınız.
Buzlu cam kullanıyorsanız camların yönüne dikkat ediniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ– 3
AMAÇ
Yapıştırılan styraphor ve camları kasa veya çerçeve kasa içine hazırlanan 1/1 ölçekli
projeye göre yerleştirilmesini öğrenip yapabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
- Styraphorları yapıştırmak için kullanacağınız su bazlı yapıştırıcıları araştırınız.
- Styraphor üzerine petrol temelli yapıştırıcı, tiner vb. kimyasal madde sürerek styraphorda oluşan değişimi inceleyiniz.
Styraphor Parçaların Cam Parçalara Yapıştırılması
Yapıştırma işleminde çoğunlukla kullanılan su bazlı yapıştırıcı plastik tutkalı, genelde ahşap sanayiinde birleştirme işleri için kullanılmaktadır. “Plastik tutkal (PVAc = Polivinilasetat): Polivinilasetat tutkallar piyasada plastik
beyaz tutkal olarak bilinir. 1, 3,5, 5, 10, 30 kg’ lık plastik bidonlar içerisinde satılır. Tutkal soğuk olarak kullanılır. Yapıştırıldıktan 2 saat sonra sertleşir. PVAc tutkalı her türlü tutkal sürme aracı ile (fırça, merdane, rulo, tabanca, sprey vb.) iş parçası yüzeyine sürülebilir.”7
Tutkal dışında çift taraflı klişe bandı da kullanılmaktadır. Büyük kırtasiyelerde kolay bulabileceğiniz bir malzemedir. Tutkala göre daha kullanışlı uygulaması daha pratik ve rahattır.
Çift taraflı bant kullanırken, ihtiyacınız kadar bandı makas veya maket bıçağıyla
kesiniz.
Sakın iki tarafını açıp yapıştırmaya kalkmayınız. Bandın bir tarafını açıp istenilen yere yapıştırdıktan sonra diğer yapışkanlı tarafını açınız.
Styraphor ve Cam Parçaların Çerçeve Kasa İçine Desene Göre Yerleştirilmesi
Styraphorları alçı döküm sırasında yerlerinden kaymaması için çerçeve içerisine konan projeye veya şeffaf naylona sabitlenmesi gereklidir. Şekil 3.4’te taraflı alçı vitrayın, çift taraflı alçı vitrayın çift taraflı bant yardımıyla proje üzerine sabitlenmesi görülmektedir.
“Stroforların kaymasını önlemek için kalıpların üzerine ya ağırlık konur veya tahtaya
çivi çakılır (bu ancak alttaki stroforu sağlamlaştırmak için geçerlidir) ya da yapıştırıcı
kullanarak önlem alınır.”8
Yapıştırırken altta bulunan kalıp veya naylon üzerinde yapıştırmayı engelleyecek toz veya kir bulunmamalı, varsa temizleyiniz. Kesilen cam parçaları ve styraphorları 1/1 proje üzerindeki numaralandırmış olduğumuz yerlerine düzgün bir biçimde konmalıdır.
Alçı Hazırlama ve Döküm
Döküm için yumuşak plastik leğen, su kabı alçıyı karıştırmak için bir sopa veya spatul ve alçıyı dökmek için bir maşrapayı hazırlamamız gereklidir.
Leğen içerisin hazırlayacağımız çalışmaya orantılı su konur. Su koyduğunuz leğenin içine alçıyı rahat bırakmak için alçı torbasına yaklaştırınız.
Sonra, elinizi alçı torbasına daldırarak, avuçladığınız alçıyı öğüterek yavaş yavaş suya bırakırız (!Kartonpiyer alçısı, döküm alçısı). Öğütme esnasında ellerin leğen üzerinde gezdirilmesi gerekir ki alçı belli bir bölgede tepelenmesin ( bu arada ellerinizi alçılı suya daldırıp karıştırmaya girişmeyin)öğüterek döktüğünüz alçının su tarafından emilmesine izin verininiz.
Aynı işleme, alçı su üzerinde görününceye kadar devam ederiz. Alçının homojen hale gelmesi gerekmektedir. Yoğunluğu koyu bir ayran kıvamında olmasına dikkat edilmelidir.
“Alçı donma süresini istenilen zamanda sağlamak için bir takım (katalizör) maddeler katılır.
Donma süresini hızlandırmak için, aşağıda sıraladığımız işlemlerden biri veya birkaçı yapılır.
- Ilık su kullanılır.
- Ölü alçı talaşı (tozu) serpilir
- Çinko sülfat, amonyum sülfat, demir sülfat katılımı yapılabilir
Donma süresini yavaşlatmak için ise;
- Boraks, sodyum karbonat, tuz katılımı.
- Soğuk su kullanımı.
Alçıyı hazırladıktan sonra bir bakraç yardımıyla alçı kalıp içerisine dökülür.
Alçı sertleşmeye başlayınca uygun bir yere dik olarak konulur. Kuruyunca styraphor parçaları çıkarılır ve alçı kayıtlar temizlenir ve zımparalanır.
0 yorum:
Yorum Gönder
Lütfen soru sormadan önce soracağınız konu ile ilgili olan yayınları okuyunuz...